人民日报：破除以"传统习俗"看待婚闹思维
 | Ky artikull ose seksion duhet t? p?rmir?sohet sipas udh?zimeve t? Wikipedia-s. |
Islami Shia, Shi'i apo Shi'a, njohur edhe si Shi'iz?m, p?rb?n deg?zimin e dyt? m? t? madh t? fes? Islame. Besohet se profeti Muhammed caktoi Ali ibn Abu Talibin si pasardh?s t? tij (khalīfa) dhe Imam (prij?s politik dhe shpirt?ror) pas tij, posa??risht pas ngjarjes s? Ghadir Khumm, por u pengua q? t? pasonte Muhammedin si prij?s i musliman?ve si pasoj? e nj? zgjedhjeje q? disa sahab? b?n? n? Sakifah.[1] Ky k?ndv?shtrim bie ndesh me at? t? Islamit Sunni, ithtar?t e t? cilit besojn? se Muhammedi nuk caktoi nj? pasardh?s pas vdekjes s? tij dhe konsiderojne Ebu Bekrin, q? u zgjodh khalif nga nj? grup sahab?sh t? mo??m n? Sakifah, duke qen? k?shtu i pari rashidun pas Muhammedit.
Ithtar?t e Islamit Shi'i njihen edhe si Musliman Shi'i, apo thjesht Shi'i e Shi'a. Pavar?sisht se ka shum? n?nndarje Shi'ite, Shi'izmi i Dymb?dhjet? Imam?ve ?sht? m? mbizot?ruesi, duke p?rmbledhur n? gjirin e tij rreth 85% t? shi'ive. Tjer?t jan? Ismailijt? dhe Zajidijt?.
Besojmat dhe praktikat
[Redakto | Redakto n?p?rmjet kodit]Teologjia
[Redakto | Redakto n?p?rmjet kodit]Islami Shi'i ?sht? deg?zimi i dyt? m? i madh i Islamit, me 10-15% t? musliman?ve si ndjek?s, i konsideruar si i gjer? dhe p?rfshir?s i disa n?ngrupeve dhe denominacioneve. Islami Shi'i p?rb?n nj? sistem krejt?sisht t? pavarur interpretimi fetar dhe autoriteti politik n? bot?n islame. Identiteti fillestar i shi'ave ishte t? qenit pasues t? Aliut, dhe teologjia shi'ite u themelua pas Hixhr?s. T? para qeverisje dhe shoq?ri shi'ite u themeluan shekullin e 2 t? Islamit. Shekulli i 10 ?sht? konsideruar nga studjuesi fr?ng Massignon si "shekulli i Shi'izmit Ismaili n? historin? e Islamit".
D?shmia e fes?, Shehadeti
[Redakto | Redakto n?p?rmjet kodit]Versioni shi'i i shehadetit ndryshon nga ai sunni, ku p?rve? fraz?s "Nuk ka zot tjet?r p?rve? Zotit, dhe Muhammedi ?sht? i d?rguari i Tij", i shtojn? edhe Ali-un-Waliullah (arabisht: ??? ??? ????:, shqip: 'dhe Aliu ?sht? valiu.') Baza mbi t? cil?n shi'it? besojn? se Aliu ?sht? veliu i Zotit gjendet n? ajetin kuranor 5:55.
Pagabueshm?ria, Ismah
[Redakto | Redakto n?p?rmjet kodit]Ismah ?sht? koncepti i pagabueshm?ris? ose "liri hyjnore nga gabimet apo m?katet" n? Islam. Musliman?t besojn? se Muhammedi s? bashku me t? tjer? profet? dhe t? d?rguar n? Islam kishin ismah. Musliman?t shi'i t? dymb?dhjet? imam?ve dhe ismaili'i i mveshin ismah po ashtu Imam?ve dhe Fatimes?, t? bij?s s? Muhammedit, ndryshe nga Zajidijt? q? nuk i mveshin pagabueshm?rin? imam?ve.
Terminologjia
[Redakto | Redakto n?p?rmjet kodit]Shi'a (arabisht: ??????, transliterimi: shī?ah /??i??/) vjen nga fjala ndjek?s, pasues; si dhe ?sht? fraza e shkurtuar e fraz?s historike shī?atu ?Alī (???? ??? /??i??atu ??ali?/) q? do t? thot? ndjek?s i Aliut. Shī?ī sh?njon qoft? numrin nj?j?s t? emrit, qoft? form?n mbiemrore, nd?rsa Shī?iyyūn sh?njon shum?sin e emrit (Shi'it? apo Shi'at n? shqip).
Termi p?r her? t? par? u p?rdor gjat? koh?s s? Muhamedit.[2] Sot, kjo fjal? u referohet mysliman?ve t? cil?t besojn? se kryesimi i ummetit pas Muhamedit i takonte me t? drejt? Alis? dhe pasardh?sve t? tij. Nawbakhti thekson se termi Shi'a i referohet nje grupi besimtar?sh mysliman? t? cil?t n? koh?n e profetit dhe pas tij e shikonin Alin? si Imam dhe Kalif.[3] El-Shahrastani shprehet se termi Shi'a i referohet atyre qe besojn? se Aliu ishte p?rzgjedhur si Pasardh?si, Imami dhe kalifi nga profeti[4] dhe gjithashtu se autoriteti i Alis? do t? p?rvijoj? brenda der?s s? pasardhesve te tij.[5] Sipas Shi'ave ky besim eshte shprehur ne Kuran si dhe trash?gimine historike t? Islamit. Shehler?t dhe dijetar?t Shiit? theksojn? nocionin e autoritetit t? lidhur me familjen e profeteve ashtu si? ajeti kuranor 3:33-34 tregon: "Allahu i zgjodhi Ademin, Nuhun, familjen e Ibrahimit dhe familjen e Imranit mbi t? gjith? njer?zit (e koh?s s? tyre).(Ata ishin) pasardh?s t? nj?ri-tjetrit. Allahu d?gjon dhe di ?do gj?. (34)"[6]
Fillesat e skizm?s islame
[Redakto | Redakto n?p?rmjet kodit]Konflikti rreth skizm?s s? madhe nd?rmjet Sunnive dhe Shiiteve i ka fillesat e saj n? ngjarjen e Gadir Hom. Kjo ngjarje do t? b?hej pas vdekjes s? profetit ky? n? zb?rthimin e s? v?rtet?s s? cili ishte Khalifa (Imam)i drejt? q? do e trashegonte ummetin mysliman pas themelimit t? tij nga vula e profeteve Hz. Muhammad. Ne perfundim te haxhit te fundit Xhebraili njofton Muhamedin te lajmeroj?n ummetin p?r lajmin e ardhur nga qiejt. U zbulua ajeti Kuranor:
??? ???????? ?????????? ??????? ??? ??????? ???????? ??? ???????? ? ????? ????? ???????? ????? ????????? ??????????? ? ?????????? ?????????? ???? ???????? ? ????? ???????? ??? ??????? ????????? ?????????????
O i D?rguar! Trego at? q? t? ?sht? shpallur nga Zoti yt! N? qoft? se nuk e b?n k?t?, at?her? nuk e ke p?rcjell? Mesazhin e Tij; Allahu t? ruan ty prej njer?zve. Natyrisht q? Allahu nuk i udh?zon njer?zit q? nuk besojn?.(5:67).[7]
Profeti me t? marr? lajmin urdh?ron haxhinjt? te cil?t kishin filluar te largoheshin te rikthehen, pasi duhej te bente nje lajmerim te rendesish?m. Vendi quhej Ghadir Khom, nje oaz i vogel mes Mek?s e Medin?s. Ai urdheron qe te ndertohet nje fare pirgu i larte, si nje lloj podiumi ku edhe do mbante fjalimin e tij para rreth 120.000 haxhiler?ve. Ne kete takim raportohet nga Sahih Muslim, Tabarri, Tirmidhi etj duke thene: " Une po ju le pas dy gjera me vlere (thaqalayn) ne mesin tuaj: Librin e Allahut dhe gjakun tim (`itrah), Ehlibejtin Tim (Ahl al-Bayt), pasi me te vertete, te dy nuk do te ndahen deri sa te vijne prap tek une ne oazin (e al--Kawthar ne diten e gjykimit)." Ne ate moment thirri Hz. Aline ti afrohej, ai morri doren e e ngriti lart dhe tha:" 'I cil?do kujt une jam imam(lider), ateh?her Ali eshte imami(lideri) i tij. Ai eshte Ali Ibn Abi Talib, vellai im, pasuesi i vullnetit tim (Wasiyyi), pasimi i te cilit si gardiani juaj dhe lider ?sht? lajmeruar nga Allahu, i madheruar.[8][9] Ky hadith raportohet ne 6 Sahihet e Ehlu Sunnas si dhe Librat e shkolles Xhaferi (Imamije/Shiite) si Al-Khafi, Bihar un Envar, etj.
Shijat e bazojn? mesazhin e tyre n? Kuran dhe Sun?n e hadithet e Profetit si dhe hadithet e Imam?ve(A.S)[7][10]. Shijat besojne se Imam Ali ishte em?ruar nga Allahu si pasardh?s i Muhamedit si Imami i Par?[11]. Shijat e zgjeroje doktrinen "Imami" edhe ne familjen e pejgameri, Ehli Bejti ("njer?zit e Sht?pis?"), te njohur si Imam?, te cilet kane pushtet dhe autoritet special mbi ummetin.
Persekutimi
[Redakto | Redakto n?p?rmjet kodit]Historia e raporteve Sunni-Shia shpeshher? ?sht? p?rfshir? nga dhuna, duke pasur fillesat q? n? koh?n me te hershem te ndarjes se ketyre sekteve. Ne periudha te ndryshme pergjate historise Shiat kane pesuar persekutim te madh dhe ?njerezor.[12][13][14][15]
Gjate qeverisjes se dinastise Umavije, shume udheheqesa Sunni i konsideronin shiat si kercenim –te pushtet politik dhe shpirteror te Ummetit.[16] Udheheqesit Sunni kerkuan te margjinalizonin elementin Shiit ne boten arabe,dhe me vone dinastia Abaside tradh?toj aleatet e tyre Shiite dhe i burgosen, persekutuan, dhe i vrane. Persekucioni i Shijave pergjate historise sipas burimeve edhe Sunnite shpesh eshte karakterizuar nga veprime brutale dhe genocid. Duke perbere 20–30% te te gjithe popullsise Myslimane ne bote, Shijat vazhdojne te jene nje komunitet i margjinalizuar deri ne kete dite ne shume vende arabe te dominuara nga Sunnit, pa te drejta per te praktikuar te drejat e tyre fetare.
Ne vitin 1514 sulltani Osman, Selim I, urdheroi masakrimin e 40,000 Shiiteve te Anadollit.[17] Sipas Xhalal Al-e-Ahmad, "Sulltan Selimi e ?oi situaten ne aq ekstrem sa ai lajmeroi se vrasja e nje Shiiti ka vleren e vrasjes s? 70 te Krishtereve."[17]
N? 1801 Ushtrite Wahabiste te Al Saudit sulmuan dhe pla?kiten Qerbelan?, tyrben Myslimane Shiite ne Irakun Lindor i cili eshte vendi i prehjes se Nipave te Profetit, Hysenit(A.S) dhe Abaz Aliut(A.S)
Nen regjimin e Sadam Huseinit(L.A), nga 1973 deri me 2003, ne Irak, Myslimanet Shiite u persekutuan ne menyre te tmerrshme.[18]
Doktrina
[Redakto | Redakto n?p?rmjet kodit]Doktrina shi'ite bazohet ne 5 principe.[19] Kto principe njihen si Usul ad-Din dhe ato vijojne si me poshte:
- Monoteizmi, Allahu eshte nj? dhe unik.
- Drejt?sia koncepti i moralit bazuar n? etik?n, paan?sin?, dhe barazin?, si dhe nd?shkim n? rast te shkeljes se etikes se lart permendur.
- Pejgamberll?ku, instutucioni ne te cilin Allahu dergon emisaret e tij, ose profet?t, per te udhezuar njer?zimin.
- Imamet, nje institucion hyjnor i cili pason institucionin e Pejgamerll?ku. Emisaret e tij (imam?t) jane t? em?ruar ne menyr? hyjnore (nga Allahu) .
- Gjykimi i fundit Dita e Gjykimit ne t? cil?n Allahu do te tuboj? njer?zin?.
M? specifikisht, keto parime jane te njohura si Usul al-Madhhab (principtet e Sektit Shiit) sipas Xhaferive dhe Imamive te cilet dallojne nga Daruriyat al-Din (Bazat e fes?) t? cilat jan? parimet e te qenit mysliman. Bazat e fes? nuk p?rfshijn? Imamatin pasi nuk eshte kusht per myslimanin per tu njohur si i tille. Gjithsesi kjo kategori, sipas dijetareve Shiite si Ayatollah Abu al-Qasim al-Khoei (radiallahu anhu) perfshin besimin ne zot, Profet, n? dit?n e gjykimit si dhe nevoja te tjera (si besimi ne ?ngjuj). Ne kete pikepamje Shiat bejne nje dallim ndermjet besimit ne parimet baze te Islamit ne njeren ane dhe doktrines Shiite nga ana tjeter si Imameti.
Shiko edhe
[Redakto | Redakto n?p?rmjet kodit]Referime
[Redakto | Redakto n?p?rmjet kodit]- ^ The New Encyclop?dia Britannica, Jacob E. Safra, Chairman of the Board, 15th Edition, Encyclop?dia Britannica, Inc., 1998, ISBN 0-85229-663-0, Vol 10, p. 738
- ^ Tabataba'i 1977, p. 34
- ^ Sobhani 2001, p. 97
- ^ Sobhani 2001, p. 98
- ^ Vaezi 2004, p. 54
- ^ Cornell 2007, p. 218
- ^ a b Esposito, John. "What Everyone Needs to Know about Islam." Oxford University Press, 2002 | ISBN 978-0-19-515713-0. p. 40
- ^ "Event of Ghadir Khumm" Arkivuar 22 maj 2011 te Stanford Web Archive. Al-islam.org. Retrieved 2025-08-14.
- ^ The Last Sermon of Muhammad by Shia Accounts
- ^ "From the article on Shii Islam in Oxford Islamic Studies Online" Arkivuar 28 maj 2012 tek Wayback Machine. Oxfordislamicstudies.com. Retrieved 2025-08-14.
- ^ "Lesson 13: Imam's Traits". Al-Islam.org
- ^ (Ya'qubi; vol. III, pp. 91–96, and Tarikh Abul Fida', vol. I, p. 212.)
- ^ The Psychologies in Religion, E. Thomas Dowd and Stevan Lars Nielsen, chapter 14. Books.google.com. 2025-08-14. ISBN 978-0-8261-2856-0. Retrieved 2025-08-14.
- ^ Maddox, Bronwen (2025-08-14). "Hanging will bring only more bloodshed" Arkivuar 29 tetor 2019 tek Wayback Machine. The Times. London. Retrieved 2025-08-14.
- ^ The Shia, Ted Thornton, NMH, Northfield Mount Hermon Arkivuar 13 gusht 2009 tek Wayback Machine 13 August 2009 at the Wayback Machine.
- ^ "The Origins of the Sunni/Shia split in Islam" Arkivuar 26 janar 2007 tek Wayback Machine. Islamfortoday.com. Retrieved2025-08-14.
- ^ a b George C. Kohn (2007.) Dictionary of Wars. Infobase Publishing. p.385. ISBN 0-8160-6577-2
- ^ Gritten, David (25 February 2006). "Long path to Iraq's sectarian split". BBC News. Retrieved 19 April2015.
- ^ "Shi?ite Doctrine". iranicaonline.org.